Psycholog Karolina Pietrzak

Zrozumieć nastolatka

karolina, 30 kwietnia 2019.

Czas adolescencji jest bardzo trudny, to w nim kształtuje się odpowiedź na pytanie kim jestem, a młoda osoba w tym czasie staje przed wieloma wyzwaniami, na które nie zawsze jest i czuje się gotowa. Często nastolatek z zewnątrz wygląda jak dojrzała osoba, jednak w środku przeżywa wiele wątpliwości, rozterek. Nie jest już dzieckiem, nie jest też tak traktowane, ma coraz więcej wymagań stawianych przez otoczenie i przez siebie samego, z drugiej zaś strony nie jest też jeszcze dorosłym. Łatwo można wpaść wtedy w pułapkę nadmiernych wymagań i oczekiwań względem dziecka, zadawania pytań o to jak widzi swoją przyszłość, co chce robić w życiu, jakie wartości wyznaje, kim jest. Być może warto przed zadaniem tych pytań nastolatkowi zatrzymać się i spojrzeć przez chwilę na świat jego oczami. Pozwoli to na zmianę myślenia o niektórych zachowaniach nastolatków jako czymś nieadekwatnym i negatywnym oraz da nastolatkowi przestrzeń do szukania swojej drogi we własnym tempie przy jednoczesnym poczuciu bycia zrozumianym i akceptowanym przez swoich najbliższych. Jest to niezwykle istotne z punktu widzenia kształtowania się przekonań na temat siebie, świata i innych.

Nastolatek podczas okresu dorastania przechodzi przez różne fazy (różnie dzielone przez badaczy i autorów publikacji o tematyce adolescencji).

Okres wczesnej adolescencji przypada na wiek ok. 11-13 lat. W tym okresie myśli osoby oscylują wokół obserwacji zmieniającego się ciała. Niezwykle ważne w tym czasie jest porównywanie siebie do innych. Ważne stają się relacje z osobami tej samej płci, co daje poczucie przynależności do grupy dziewcząt lub chłopców.

Środkowa adolescencja (ok. 14- 17 lat), to czas przekierowywania uwagi na inne osoby, w tym okresie budzi się także zainteresowanie seksualne. Wówczas nastolatek zadaje sobie pytania o to, czy zostanie zaakceptowany przez otoczenie, co mu się podoba, a co nie. To w tym czasie następuje budowanie własnej tożsamości. Liczba rodzących się pytań sprawia, że zachowanie nastolatka może ulegać zmianom. Uwaga nastolatka skupia się na nich samych – ciężko spojrzeć im na świat z perspektywy drugiej osoby, co pozwala nastolatkom na skoncentrowanie się na poznawaniu siebie.

Późna adolescencja (ok. 18-21 lat) i wczesna dorosłość (ok. 20-25 lat) to czas podejmowania ważnych decyzji, odpowiedzi na pytania zadawane w poprzedniej fazie. Nastolatek w tym czasie podejmuje decyzje związane z dalszą karierą zawodową, buduje pierwsze poważniejsze relacje, usamodzielnia się od rodziców.

Uniezależnienie się od rodziców jest ważnym zadaniem rozwojowym pozwalającym na wykształcenie własnej tożsamości. Jednocześnie nastolatek odczuwa w tym czasie swoje „ograniczenia” – m.in. brak własności, zależność finansowa. Rodzi to u niego napięcia i poczucie niepewności co do swoich decyzji. Charakterystyczne i zupełnie naturalne dla okresu kształtowania się tożsamości są częste zmiany upodobań, próbowanie różnych rzeczy, nazywany często przez dorosłych „słomianym zapałem”.

„Żeby szczerze odpowiedzieć na pytanie kim jesteśmy i co jest dla nas ważne, najpierw musimy poddać wszystko w wątpliwość” (za Ambroziak, Kołakowski, Siwek, 2018).

W okresie adolescencji nieuniknione są konflikty. Jest to także naturalny element w kształtowaniu się tożsamości dziecka. Rodzic w tym okresie traci pozycję autorytetu, a nastolatek szuka wsparcia i punktu odniesienia w grupie rówieśniczej – to od rodzica zależy jednak jak rozwiąże się ten konflikt i z jakim przekonaniem na temat bycia ważnym, akceptowanym i zrozumianym przez rodzinę wyjdzie w świat młody człowiek. Niezwykle istotnym zadaniem rodzica w tym okresie jest dawanie dziecku przestrzeni do dokonywania własnych wyborów i brania za nie odpowiedzialności, możliwość wyrażania swoich poglądów.

Rozwiązanie konfliktu może odbywać się na trzy sposoby: podporządkowanie, bunt i kompromis.

Podporządkowanie wobec nadmiernie chroniących rodziców nie pozwala dzieciom na testowanie siebie, budowanie tożsamości, tym samym może w przyszłości powodować lęk przed budowaniem relacji, niechęć do uniezależnienia się od rodziców.

Forma buntu może być wywołana narastającym w młodym nastolatku poczuciem odrzucenia ze strony dorosłych, którzy na wszelkie odmienne zachowania nastolatka reagują wrogością i otwartym konfliktem. Często słyszy się wówczas od nastolatka, że „i tak nie ma już nic do stracenia”.

Rozwiązaniem pośrednim między obiema poprzednimi formami jest kompromis. Nie jest to łatwe rozwiązanie, ale pozwala nastolatkowi na poczucie akceptacji, zrozumienia przez najbliższych i uczy, poprzez modelowanie postawy otwartego rozmawiania o konfliktach, jak funkcjonować w roli osoby dorosłej.

Nie trzeba dodawać, że tego typu rozmowa powinna być inicjowana przez osoby dorosłe, które z jednej strony negocjują z dzieckiem pewne zachowania, z drugiej zaś umiejętnie rezygnują z nadmiernej kontroli, odpowiadając na potrzeby nastolatka.